ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΤΕ - ΧΕΡΜΑΝ ΦΟΝ ΚΕΫΣΕΡΛΙΝΓΚ

Ας επανέλθουμε στους Έλληνες. Μπορούν να ανανεωθούν; Δεν είναι χρεωμένοι όλα τα χρόνια με την κληρονομιά της αρχαιότητας, μια ανάμνηση νεκρή και χωρίς να έχει πάρει μια νέα όψη; Ο ιστορικός νόμος της μη επανάληψης δηλώνεται με τον πιο σκληρό τρόπο, έναν τρόπο γενικό, εκεί όπου δεν υπάρχει τέλος. Στην περίπτωση των Εβραίων αυτό συμβολίζεται με τον μύθο του περιπλανώμενου Ιουδαίου. (...) Τι μπορεί να προέλθει από τους Έλληνες σε σχέση με το νεωτερικό και την ζωή; Εδώ η "ψυχή μιας κουλτούρας" έδωσε όλα όσα μπορούσε να δώσει. Λέω "όλα" γιατί αναφέρομαι όχι μόνο στον χώρο της αρχαίας Ελλάδας αλλά επίσης στον χώρο τον ελληνιστικό και τον βυζαντινό. (...) Και ό,τι στον στον ελληνισμό ήταν ακόμη ικανό να εξελιχθεί, ενσαρκώθηκε μέσα στο σώμα των υπερεθνικών χριστιανικών εκκλησιών. Αν ακριβώς, η Ελληνική Εκκλησία έχει ακινητοποιηθεί είναι γιατί ο ελληνικός τύπος ακινητοποιήθηκε, την εποχή που μεταστράφηκε στον χριστιανισμό, αντίθετα απ' όσο ο ίδιος ο χριστιανισμός. Επίσης οι Έλληνες βρίσκονται σήμερα σε μια κατάσταση ακόμη πιο τραγική από αυτή των Εβραίων. Αν αυτοί οι δυο λαοί μοιάζουν σε πολλά επίπεδα, αυτό προέρχεται από την ομοιότητα των συνθηκών μέσα στις οποίες έζησαν στην διάρκεια χιλιετιών και σε χαρίσματα πνευματικά ομοίως ανώτερα. Παρακάμπτω το γεγονός ότι και οι δυο παρουσιάζονται ως οι τελευταίοι λαοί, οι αμιγώς αρχαίοι. Αλλά οι Εβραίοι είχαν μια πίστη που έδωσε κάποια έννοια στην διακοπή της εξέλιξής τους. Οι Έλληνες δεν κατέχουν τίποτε το παρόμοιο. Δεν είναι παρά ένας γερασμένος λαός "από την φύση του" δίχως άλλο ιδανικό παρά ρομαντικά ιδεώδη, ριζωμένα στο ανύπαρκτο και που, κατά τα άλλα, δεν παίζουν κανένα ρόλο γνήσια εθνικό. Οι Έλληνες είναι σε υψηλό βαθμό ταλαντούχοι αλλά χωρίς σκοπό. Εδώ μπορεί να καταλάβει κανείς πιο καθαρά απ' οπουδήποτε αλλού πάνω στη γη, την αλήθεια αυτοί που ο Σπένγκλερ αποκαλεί "ψυχή της κουλτούρας" και ο Φρομπένιος "παίδευμα". Στην διάρκεια κάποιου χρόνου "ένα πνεύμα" ευνόησε μια προδιάθεση που grosso modo υπάρχει ακόμα και σήμερα παρά τις αναμίξεις αίματος (όλες οι περιγραφές του Θουκυδίδη ταιριάζουν ακριβώς σε μεγάλο αριθμό των συγχρόνων Ελλήνων). Μετά, το πνεύμα αποτραβήχτηκε...

Ποιο θα είναι λοιπόν το μέλλον των Ελλήνων; Ας υποθέσουμε  κατ' αρχήν, την πιο πιθανή περίπτωση όπου δεν θα περνούσαν από μια αλλαγή, σαν τις πολλές που έγιναν στην Ιταλία. Τότε θα συνέχιζαν να ζουν σαν ένας λαός "δίχως ιστορία", όπως άλλωστε συμβαίνει με τους περισσότερους λαούς. Παρ' όλα αυτά υπάρχει δυνατότητα να ελπίζει κανείς ότι τουλάχιστον στο μέλλον θα παράγουν προσωπικότητες για όλη την ανθρωπότητα. Μπορούν μέσω αυτών, να ξαναβρούν μελλοντικά το ίδιο είδος σπουδαιότητας που έχουν σήμερα οι Εβραίοι, που στους περισσότερους τομείς του πνεύματος, σε όλες τις χώρες έρχονται αν όχι επικεφαλής τουλάχιστον, το πιο συχνά, στην δεύτερη θέση. Αδύνατον να συλλάβουμε ότι μια τέτοια πλούσια προδιάθεση δεν θα γεννούσε ποτέ κάτι το σπουδαίο. Και ακριβώς στον κόσμο που γεννάται, αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί ιδιαιτέρως καλά. Μέσα σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η μεταδοτικότητα, η ανώτερη εξυπνάδα τους δίνει στους Έλληνες αδιαφιλονίκητα ένα πλεονέκτημα έναντι πολλών. Και στο σημείο αυτό η θέση τους μοιάζει πάλι με αυτή των Εβραίων. Αν οι αφελείς Ούννοι οσμίζονται σήμερα μέσα σε κάθε πνεύμα το "εβραϊκό πνεύμα" θεωρητικώς δεν έχουν εντελώς άδικο. Αυτό που άλλοτε ήταν ειδικά εβραϊκό, σήμερα είναι το παγκόσμιο πνεύμα των καιρών. Επιπλέον, το παγκοσμίως ανθρώπινο διασταυρώνεται με την εβραϊκή ιδιαιτερότητα υπό την έννοια ότι ο χειραφετημένος νους -που κινείται μέσα σε σύνολα με τα οποία δεν υπάρχει ζωντανή σχέση- εμφανίζεται κατ' αρχήν τυπικώς ξεριζωμενος ή δίχως ρίζα -όπως ακριβώς ο εβραϊκός νους που ωστόσο κατά τα άλλα είναι βαθιά ριζωμένος. Τελικά, στην εποχή μας η κυριότερη σημασία δίδεται στην διανοητική κατανόηση -κάτι που μέχρι σήμερα δεν συνέβαινε παρά μονάχα στους Εβραίους. (...) Αυτό που εξαιτίας του πνεύματός τους είναι αληθινό παντού για τους Εβραίους, εφαρμόζεται με τον ίδιο τρόπο στους Έλληνες της Εγγύς Ανατολής. Με την διαφορά ότι αυτοί κατέχουν επιπλέον το πλεονέκτημα να συντάσσουν ένα Έθνος με ρίζες. Κατά συνέπεια, θα μπορούσαν να πάρουν πάλι την πρώτη θέση ανάμεσα στους βαλκανικούς λαούς και ανάμεσα στους λαούς της Εγγύς Ανατολής, με την ίδια έννοια που το κάνανε την ρωμαϊκή εποχή. 

Και όμως, ποιος ξέρει; Ίσως θα υπάρχει, παρ' όλ' αυτά, μια αληθινή ελληνική αναγέννηση. Δεν φεύγουν από την σκέψη μου τα ελληνικά λαϊκά τραγούδια. Ομοίως, πολλά από τα σύγχρονα ελληνικά ποιήματα που γνώρισα, μου φαίνονται γεμάτα εθνικές ελπίδες. Αυτός ο λυρισμός σε σχέση με την Αρχαία Ελλάδα, είναι κάτι εντελώς καινούριο, όπως ο φλωρεντινισμός σε σχέση με τη ρωμαϊκή δημοκρατία... Ό,τι κι αν συμβεί αργότερα, η Ελλάδα οφείλει πρώτα να ξεπεράσει το σύμπλεγμα ανωτερότητάς της που τρέφεται από αρχαίες μνήμες. Πρέπει να αντιληφθεί ότι κανείς πάνω στη γη δεν ενδιαφέρεται πια για τη χώρα καθαυτή και ότι η ώρα των αρχαίων μεγαλείων έχει περάσει. Για να γίνει αυτό θα έπρεπε να επέλθει στο σύνολο του λαού ένα είδος μοριακής αλλαγής. Και νομίζω πως αυτή η αλλαγή βρίσκεται καθ' οδόν. Με ποιο τρόπο; Με τον επαναπατρισμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Αυτοί δεν έχουν μια παράδοση τρέλλας με τα μεγαλεία. Δεν έχουν επιπλέον το κύριο πάθος των Αθηναίων, την πολιτικολογία. Σήμερα αποτελούν ήδη μια πολύ σημαντική μερίδα του πληθυσμού της πρωτεύουσας. Εργάζονται, ενώ οι άνθρωποι της χώρας είναι συχνά πολύ υπερήφανοι για να το κάνουν. Επιπλέον, δεν είναι γνήσιοι λεβαντίνοι. Ίσως μια μέρα να γεννηθεί, κυρίως χάρη σ' αυτούς, μια νέα βάση για την ανοικοδόμηση της Ελλάδας. Αν ο Καποδίστριας προερχόταν από την Δαλματία και ο Βενιζέλος από την Κρήτη, είναι εφικτό οι σπουδαίοι Έλληνες του μέλλοντος να είναι όλοι απόγονοι των απελαθέντων της Μικράς Ασίας. 

(1929)

Περιοδικό "Ευθύνη", τεύχος 353, 2001.

μτφ. Σούλα Νικολοπούλου

Χέρμαν Φον Κέϋσερλινγκ (Hermann Alexander von Keyserling, 20/7/1880 – 24/4/1946). 

Ο Κόμης Φον Κέϋσερλινγκ, γόνος της αριστοκρατικής οικογενείας των Κέϋσερλινγκ, ήταν Γερμανός της Βαλτικής και φιλόσοφος. Γεννήθηκε στο Kõnnu, ένα χωριό που βρίσκεται στην επαρχία Pärnu, στο Κυβερνείο της Λιβονίας της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Σήμερα η περιοχή αυτή ανήκει στην Εσθονία. Φοίτησε στα πανεπιστήμια του Dorpat (Tartu), της Χαϊδελβέργης και της Βιέννης, ενώ έκανε ταξίδια σε όλο τον κόσμο. Παντρεύτηκε την Maria Goedela von Bismarck-Schönhausen, εγγονή του Otto von Bismarck. 

Ενδιαφέρθηκε από νωρίς για τις φυσικές επιστήμες και την φιλοσοφία και, προ του Α' Π.Π., ήταν γνωστός τόσο ως μαθητής της γεωλογίας όσο και ως δημοφιλής δοκιμιογράφος. Έχασε την περιουσία του στην Λιβονία μετά την Ρωσική Επανάσταση και, με ό,τι κατάφερε να διασώσει, ίδρυσε το 'Gesellschaft für Freie Philosophie" (Εταιρεία για την ελεύθερη φιλοσοφία) στο Darmstadt. Η αποστολή αυτής της Εταιρείας ήταν να επιφέρει τον πνευματικό αναπροσανατολισμό της Γερμανίας. Ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο "Führerprinzip" (Αρχή του Ηγέτη), ενώ με βάση την θεωρία του ''Κοινωνικού Δαρβινισμού" ισχυρίστηκε ότι υφίστανται ορισμένα "χαρισματικά άτομα", τα οποία "γεννήθηκαν για να κυβερνούν".
 

Παρόλο που δεν ήταν δογματικός πασιφιστής, ο Κέϋσερλινγκ θεωρούσε ότι η παλαιά γερμανική αντίληψη της πολιτικής του μιλιταρισμού είχε παρέλθει ανεπιστρεπτί και ότι ο μόνος δρόμος για την Γερμανία θα ήταν η υιοθέτηση των διεθνών, δημοκρατικών αρχών. Το πιο γνωστό έργο του είναι το "Reisetagebuch eines Philosophen" (Ταξιδιωτικό ημερολόγιο ενός φιλοσόφου), στο οποίο περιγράφονται τα ταξίδια του στην Ασία, την Αμερική και την Νότια Ευρώπη. Πέθανε στο Ίνσμπρουκ της Αυστρίας.